Hagedis

Te vinden in: Afrika, Azië, Centraal-Amerika, Eurazië, Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Zuid-Amerika

Hagedissen behoren tot de reptielenfamilie en zijn er in verschillende soorten en maten, waarvan sommige tot 3 meter lang kunnen worden, zoals de Komodovaraan. Het zijn koudbloedige dieren die, afhankelijk van de behoefte, hun lichaamstemperatuur regelen door in de zon of in de schaduw te zitten. Hagedissen hebben een unieke eigenschap om hun staart los te laten als verdedigingsmechanisme tegen roofdieren. Ze beschikken over scherpe klauwen, sterke kaken en lange, dunne tongen.

Over het algemeen zijn hagedissen insecteneters. Enkele grotere soorten, zoals de monitor hagedissen en de Komodovaraan, kunnen echter grotere prooien zoals vogels, zoogdieren en zelfs kleinere hagedissen tot zich nemen. De meeste hagedissen leggen eieren, hoewel sommige soorten levendbarend zijn.

Hagedissen kunnen bijna overal ter wereld gevonden worden, met uitzondering van de meest extreme klimaten zoals de poolgebieden. Ze zijn vooral prominent in warme en droge gebieden, zoals woestijnen, maar komen ook voor in bossen, moerassen en zelfs op bergen.

Het is belangrijk om op te merken dat sommige soorten hagedissen beschermd zijn in bepaalde regio's, dit om ervoor te zorgen dat hun bevolkingsaantal niet verder af zal nemen. Verder zijn er soorten die als huisdier gehouden mogen worden, maar er zijn wel specifieke zorgvereisten die men in acht moet nemen.

Hagedis taxonomische indeling

Rijk: Animalia (Dieren)
Stam: Chordata (Chordadieren)
Klasse: Reptilia (Reptielen)
Orde: Squamata (Schubreptielen)

Hagedis weetjes: 10 leuke feitjes

Hagedissen behoren tot de familie van de reptielen.
Er zijn meer dan 6000 soorten hagedissen over de hele wereld verspreid.
Ze variëren aanzienlijk in grootte, van de kleinste soorten die ongeveer 1,6 cm in lengte zijn tot de Komodovaraan die tot 3 meter lang kan worden.
Bepaalde hagedissen kunnen van kleur veranderen. Deze unieke mogelijkheid stelt hen in staat zich aan te passen aan hun omgeving om roofdieren te ontwijken.
Ze hebben de uitzonderlijke capaciteit om hun staart te laten vallen als ze zich bedreigd voelen. Dit dient als afleiding voor hun roofdieren. Na verloop van tijd kan de hagedis zijn staart teruggroeien.
Hagedissen zijn koudbloedig. Dit betekent dat ze hun lichaamstemperatuur niet intern kunnen regelen, maar afhankelijk zijn van de externe omgeving.
De meeste hagedissen leggen eieren, maar sommige soorten, zoals het gilamonster en de nachthagedis, kunnen levende jongen ter wereld brengen.
Veel hagedissen hebben gespecialiseerde aanpassingen die hen helpen te overleven. De gehoornde hagedis kan bijvoorbeeld bloed uit zijn ogen spuiten om roofdieren af te schrikken.
Hagedissen hebben uitstekend zicht, dankzij hun aanpassingsvermogen hebben ze bijna een 360-graden zicht om hun omgeving in de gaten te houden.
Hagedissen zijn carnivoren, wat betekent dat ze een dieet van voornamelijk vlees eten, met name insecten. Grote soorten eten echter andere reptielen en kleine zoogdieren.

Wetenschappelijke naam

De wetenschappelijke naam voor de algemene groep van hagedissen is 'Lacertilia'. Deze term is afgeleid van het Latijnse woord 'lacerta', wat simpelweg 'hagedis' betekent. Het is belangrijk te onthouden dat 'Lacertilia' een onderorde is binnen de orde van Squamata, die ook slangen omvat.

Er bestaan talloze soorten hagedissen, elk met een unieke wetenschappelijke naam. De groene hagedis, bijvoorbeeld, staat wetenschappelijk bekend als 'Lacerta viridis', waarbij 'viridis' het Latijn is voor 'groen'. De muurhagedis wordt 'Podarcis muralis' genoemd, waarbij 'Podarcis' staat voor 'snelle voet' en 'muralis' verwijst naar 'muur', een indicatie van zijn habitatvoorkeur.

Om een wat minder bekende soort te noemen, de Komodovaraan, draagt de wetenschappelijke naam 'Varanus komodoensis'. 'Varanus' is Latijn voor 'waarschuwer', afgeleid van een Arabisch woord 'waran', dat 'draken- of monsterachtig beest' betekent. 'Komodoensis' verwijst naar het Indonesische eiland Komodo, de natuurlijke habitat van deze reusachtige hagedis.

Dus, hoewel de verschillende soorten hagedissen een verscheidenheid aan wetenschappelijke namen hebben, komen deze namen meestal voort uit hun uiterlijke kenmerken, hun gedrag of hun natuurlijke habitat.

Uiterlijke kenmerken

Hagedissen variëren sterk in grootte. De kleinste soorten kunnen slechts 1,6 cm lang zijn, terwijl de grootste, de komodovaraan, tot 3 meter kan groeien. Hun gewicht varieert ook enorm, van een paar gram tot wel 91 kg voor de grootste soorten.

Wat hun huid betreft, hebben hagedissen ruwe, schilferige huiden die in verschillende kleuren kunnen voorkomen, afhankelijk van de soort. Deze variëren van bruin, groen, blauw tot felrood. Hagedissen vervellen regelmatig, waarbij ze hun oude huid afwerpen en een nieuwe, helderdere versie onthullen.

Hagedissen hebben lange, slanke lichamen en de meeste soorten hebben vier goed ontwikkelde ledematen. Elk lidmaat eindigt in vijf scherp geklauwde vingers. De poten staan vaak in een rechte hoek met het lichaam, waardoor ze een kenmerkende houding hebben. Sommige hagedissen, zoals de meeste skinksoorten, hebben echter verminderde ledematen of zijn zelfs helemaal pootloos.

De kop van een hagedis is vaak duidelijk afgebakend van de nek en eindigt in een spitsige snuit. Ze hebben grote ogen met oogleden (een kenmerk dat ze onderscheidt van hun naaste verwanten, de slangen) en hun tongen zijn lang en vaak gevorkt.

De staart is een ander opvallend kenmerk van hagedissen. Veel soorten hebben lange, krachtige staarten die ze kunnen gebruiken voor balans, zwemmen of zelfs als wapen. Bovendien hebben veel hagedissen de mogelijkheid om hun staart los te laten als verdedigingsmechanisme tegen roofdieren, een proces dat autotomie wordt genoemd. Na verloop van tijd kan de staart regenereren.

Samengevat, hagedissen zijn ongelooflijk divers qua uiterlijk, met enorme variaties in grootte, kleur en vorm, afhankelijk van de soort.

Gedrag & Relatie met mensen

Hagedissen vertonen een verscheidenheid aan gedragingen afhankelijk van hun soort. Sommige hagedissen, zoals de baardagamen en anolis, zijn overdag actief en houden ervan om te zonnen om hun lichaamstemperatuur op peil te houden, terwijl andere soorten, zoals de gekko, voornamelijk 's nachts actief zijn. Hagedissen zijn vaak territoriaal en gebruiken visuele signalen, zoals het opblazen van hun lichaam, om rivalen te intimideren.

Wat betreft de relatie met mensen, worden hagedissen vaak als huisdieren gehouden vanwege hun fascinerende kenmerken en gedragingen. Echter, ze hebben specifieke behoeften zoals een correct dieet, voldoende ruimte en een goed verwarmde omgeving. Het is belangrijk dat eigenaren voldoende onderzoek doen en zich goed voorbereiden op hun zorg.

Hoewel interacties tussen hagedissen en mensen over het algemeen beperkt zijn, kan direct contact wel leiden tot bepaalde gezondheidsrisico's. Sommige hagedissen kunnen bijten of krabben wanneer ze zich bedreigd voelen, en sommige hagedissen, zoals het gilamonster, zijn giftig. Daarnaast kunnen hagedissen ook ziekten zoals salmonella bij zich dragen, dus het is belangrijk om goede hygiënische praktijken te handhaven bij het hanteren van deze dieren.

Hoewel sommige hagedissen zo tam worden dat ze menselijk contact niet schuwen, blijven veel soorten nog steeds erg schuw. Het is belangrijk om te begrijpen dat hagedissen, hoewel ze soms huisdieren zijn, nog steeds wilde dieren zijn met hun eigen behoeften en gedragingen.

Voeding: wat eet een Hagedis?

Hagedissen zijn over het algemeen omnivoren, wat betekent dat ze zowel plantaardig als dierlijk voedsel eten. Het dieet van een hagedis verschilt echter sterk afhankelijk van de soort. Sommige soorten hagedissen, zoals de leguaan, zijn zoornamelijk herbivoren, en voeden zich met een dieet dat bestaat uit bladeren, bloemen, fruit en groenten.

Aan de andere kant zijn er veel soorten hagedissen, zoals gekko's en anolissen, die insecteneters zijn. Ze voeden zich voornamelijk met een verscheidenheid aan insecten, waaronder spinnen, kevers, mieren, kakkerlakken en motten.

Sommige soorten hagedissen zijn ook carnivoren en voeden zich met een dieet dat kleine zoogdieren, vogels, amfibieën en andere reptielen omvat. De komodovaraan is een voorbeeld van een vleesetende hagedis.

De grootte van het prooi hangt vaak af van de grootte van de hagedis. Grotere hagedissen zijn in staat om grotere prooien te vangen en te consumeren, terwijl kleinere hagedissen zich zullen richten op kleinere prooien.

Samengevat; hoewel sommige hagedissen omnivoren zijn, kunnen andere voornamelijk herbivoor of carnivoor zijn, afhankelijk van hun soort en hun specifieke voedingsbehoeften.

Water is natuurlijk ook een essentieel onderdeel van het dieet van een hagedis. Hoewel ze in staat zijn om vocht uit hun voedsel te halen, hebben hagedissen ook toegang nodig tot vers en schoon drinkwater.

Roofieren & andere Bedreigingen

Hagedissen hebben diverse vijanden in hun natuurlijke omgeving. De specifieke roofdieren variëren met het soort hagedis en zijn locatie, maar ze kunnen onder andere roofvogels, slangen, grotere hagedissen, vossen, en sommige soorten zoogdieren omvatten. Afhankelijk van de grootte van de hagedis, kunnen ook spinnen en grote insecten een bedreiging vormen.

Mensen vormen ook een aanzienlijke bedreiging voor hagedissen, vaak door habitatvernietiging. De ontwikkeling van land voor landbouw, wegen en stedelijke expansie kan de habitat van een hagedis vernietigen, waardoor het moeilijker wordt om aan roofdieren te ontsnappen of voedsel te vinden.

Naast directe bedreigingen worden hagedissen ook bedreigd door klimaatverandering. Veranderingen in temperatuur en neerslag kunnen een directe impact hebben op hagedissen, aangezien ze als koudbloedige dieren sterk afhankelijk zijn van externe bronnen om hun lichaamstemperatuur te reguleren. Dit kan bijzonder problematisch zijn voor eierleggende soorten, omdat de overlevingskansen van de eieren kunnen afhangen van specifieke temperatuurcondities.

Illegale handel voor huisdier- en souvenirhandel is ook een groot probleem. Hoewel veel soorten wettelijk beschermd zijn tegen vangst en handel, is de handhaving van deze wetten vaak moeilijk en blijft illegale handel een bedreiging.

Tenslotte zijn invasieve soorten ook een belangrijke bedreiging voor veel hagedissen. Deze soorten kunnen direct concurreren met hagedissen om voedsel en leefgebied of zelfs roofdieren of ziektes introduceren waartegen de lokale hagedissen geen natuurlijke verdediging hebben.

Voortplanting, Levensduur en Levenscyclus

Hagedissen hebben een variërende manier van voortplanting, afhankelijk van de soort. Veel soorten zijn eierleggend, maar er zijn ook soorten die levendbarend zijn. Bij eierleggende hagedissen worden de eieren meestal in een nest begraven, verborgen onder bladeren of in holle bomen. De eieren zijn over het algemeen zacht en leerachtig.

De draagtijd voor het broeden van de eieren kan sterk variëren en is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de soort en de omgevingstemperatuur. In sommige gevallen kan het broedseizoen tot 90 dagen duren.

Wat betreft de levensduur, leven de meeste hagedissen tussen de één en twintig jaar in het wild, hoewel dit sterk varieert tussen soorten. In gevangenschap kunnen sommige soorten, zoals de baardagame en de blauwtongskink, tot 20 jaar oud worden, en sommige grotere soorten zoals de Komodovaraan, kunnen zelfs tot 30 jaar oud worden.

In hun levenscyclus ondergaan hagedissen verschillende fasen. Ze beginnen als een embryo in een ei (of in het moederdier bij levendbarende soorten), worden dan een juveniel na het uitkomen en doorlopen vervolgens een aantal vervellingen terwijl ze groeien tot ze volwassen zijn. Vervelling is een belangrijk proces in de levenscyclus van een hagedis, waarbij ze hun oude huid afwerpen om plaats te maken voor nieuwe groei.

Het is ook vermeldenswaardig dat de meeste soorten hagedissen een soort winterslaap aangaan, afhankelijk van hun geografische locatie en de soort. Tijdens deze periode van inactiviteit kunnen ze hun metabolisme vertragen en overleven ze op opgeslagen vetreserves. Na deze rustperiode komen ze tevoorschijn om te paren en te broeden, waarmee hun voortplantingscyclus opnieuw begint.

Leefgebied

Hagedissen zijn wijdverspreid over de hele wereld, met uitzondering van Antarctica, het merendeel van Groenland en enkele andere afgelegen eilanden. Hoewel veel soorten van verschillende families zich in diverse delen van de wereld hebben aangepast en ontwikkeld, prefereert de meerderheid van de hagedissen tropische en subtropische gebieden.

Hagedissen bewonen een scala aan omgevingen, waaronder woestijnen, bossen, graslanden, moerassen en zelfs hooggebergten. In woestijngebieden passen hagedissen zich aan de extreme temperaturen aan door overdag te rusten en 's nachts actief te zijn. In bossen en graslanden zijn deze reptielen vooral overdag actief.

Soorten zoals de muurhagedis en de zandhagedis hebben zich bijvoorbeeld aangepast aan het leven in struiken en bomen en kunnen vaak worden gevonden op plaatsen met veel rotsen of stenen. Daarentegen kunnen soorten als de skink en verschillende soorten leguanen in meer afwisselende omgevingen aangetroffen worden, van droge woestijnen tot vochtige bossen.

Moerassen en moerasachtige gebieden worden voornamelijk bewoond door semi-aquatische soorten, die zich in en uit het water kunnen bewegen. Hagedissensoorten zoals de waterleguaan en de wimpergekko leggen eieren in zacht modderig substraat bij waterkanten, waar ze vochtig maar warm blijven.

In berggebieden leven hagedissen zoals de bergleguaan van de Andes, die zich heeft aangepast aan het koude klimaat en in staat is te overleven op hoogtes tot 4000 meter boven zeeniveau.

Over het algemeen prefereert elke soort hagedis een specifieke habitat op basis van zijn fysieke en gedragsaanpassingen. Deze aanpassingen helpen hen te overleven en zich voort te planten in de verschillende omgevingen waarin ze zijn geëvolueerd.

Populatiecijfer & Beschermingsstatus

De populatie en de beschermingsstatus kunnen variëren afhankelijk van de soort hagedis. Hagedissen zijn namelijk wereldwijd in talloze verschillende soorten vertegenwoordigd.

Een voorbeeld is de Komodovaraan, die als 'Bedreigd' wordt geclassificeerd door de International Union for Conservation of Nature (IUCN). Er wordt geschat dat er rond de 3500 tot 5000 van deze hagedissen in het wild te vinden zijn.

Een ander voorbeeld is de blauwe anolis, die te boek staat als 'Ernstig bedreigd (kritiek)'. De populatie van deze soort is afgenomen tot een geschatte 1000 individuen.

De zandhagedis, een soort die in Nederland voorkomt, staat genoteerd als 'Gevoelig'. Exacte populatietellingen zijn vaak moeilijk te verkrijgen voor reptielen als hagedissen, maar onderzoekers rapporteren dat de populatietrends gestaag afnemen.

Er moet echter aan toegevoegd worden dat vele hagedissoorten niet specifiek zijn geëvalueerd door de IUCN, wat betekent dat hun status 'Niet geëvalueerd' is. Verder hebben veel hagedissoorten de status 'Onzeker' gekregen, wat inhoudt dat er niet genoeg gegevens beschikbaar zijn om een accurate beoordeling te maken van hun beschermingsstatus.

Op een globaal niveau worden hagedissen vaak bedreigd door verlies van habitat, klimaatverandering en invasieve soorten. Conservation inspanningen zijn daarom van vitaal belang om hun voortbestaan te verzekeren.

Communiceren: geluid van een Hagedis

Hagedissen maken over het algemeen weinig geluid met hun stembanden. Dit komt omdat ze primair vertrouwen op visuele signalen om te communiceren met hun soortgenoten. Ze gebruiken lichaamstaal en kleurveranderingen om verschillende boodschappen over te brengen.

Sommige hagedissoorten, zoals de groene anole, maken gebruik van 'dewlapping'. Ze verlengen een stuk kleurrijke huid onder hun keel, de dewlap genaamd, om territorium te claimen of een partner aan te trekken. Andere soorten, zoals de kameleon, zijn bekend om hun vermogen om van kleur te veranderen op basis van hun emotie of het milieu.

Een interessante manier waarop hagedissen communiceren, is via feromonen. Dit zijn chemische signalen die ze in hun omgeving achterlaten om bijvoorbeeld hun territorium te markeren of een partner aan te trekken.

Hagedissen hebben ook het vermogen om laagfrequente trillingen in de grond waar te nemen, die door sommige soorten worden gebruikt om te communiceren. Deze methode van communiceren kan bijzonder nuttig zijn voor nachtelijke of gravende soorten.

Hoewel minder gebruikelijk, kunnen sommige hagedissen geluiden maken voor communicatie. Het gilamonster en dikstaartgekko staan bijvoorbeeld bekend om een sissend geluid te maken als waarschuwing voor roofdieren.

Samenvattend gebruiken hagedissen een combinatie van visuele, chemische en soms akoestische signalen om te communiceren.

Hagedis in gevangenschap

Hagedissen leven over het algemeen goed in gevangenschap, mits ze de juiste verzorging krijgen. Daarbij zijn omgevingsfactoren van cruciaal belang. Een terrarium is de ideale leefomgeving voor een hagedis in gevangenschap en deze moet aan bepaalde voorwaarden voldoen.

De maat van het terrarium varieert van soort tot soort, maar over het algemeen geldt: hoe groter, hoe beter. De minimale grootte is meestal vijf keer de lengte van de hagedis. Sommige hagedissen, zoals leguanen, kunnen wel tot 2 meter lang worden en hebben behoefte aan zeer grote terrariums.

Daarnaast is de temperatuur in het terrarium zeer belangrijk. Dit is meestal afhankelijk van de oorspronkelijke leefomgeving van de hagedis. Sommige hagedissen hebben een omgevingstemperatuur van 20 tot 25 graden Celsius nodig, terwijl andere soorten goed gedijen bij een temperatuur van 30 tot 35 graden Celsius. Daarnaast moet er ook een warmtebron aanwezig zijn, zoals een lamp, zodat de hagedissen zich kunnen opwarmen. Veel hagedissen zijn immers koudbloedige dieren die opwarmen door zonlicht.

Hagedissen hebben ook behoefte aan een hoge luchtvochtigheid, die kan variëren van 50% tot 80%. De luchtvochtigheid in het terrarium kan worden verhoogd door regelmatig te sproeien. Dit is belangrijk om uitdroging van de huid te voorkomen.

Het dieet van hagedissen in gevangenschap is meestal veelzijdig en bestaat uit insecten, groenten, fruit en soms kleine zoogdieren, afhankelijk van de soort. Het is belangrijk om ze een gebalanceerd dieet te geven om gezondheidsproblemen te voorkomen.

Over het algemeen hebben hagedissen weinig sociale interactie nodig, maar ze hebben wel een uitdagende omgeving nodig met veel plaatsen om zich te verbergen en te klimmen. Met de juiste zorg kunnen hagedissen in gevangenschap vele jaren leven. Het is belangrijk te onthouden dat elke soort unieke behoeften heeft.

Hagedis Veelgestelde Vragen

Wat eet een hagedis?

De meeste hagedissen zijn insecteneters en eten voornamelijk kleine insecten zoals kevers, spinnen en mieren. Sommige grotere soorten zoals de leguaan eten ook plantmateriaal, waaronder groenten en fruit.

Hoe lang kan een hagedis worden?

De lengte van een hagedis kan sterk variëren per soort. De kleinste soort, de dwerggekko, kan slechts 1,6 cm lang worden, terwijl de grootste soort, de Komodovaraan, tot 3 meter lang kan worden.

Hoe lang leeft een hagedis gemiddeld?

De levensduur van hagedissen varieert sterk per soort. Gemiddeld leven kleinere hagedissen zoals gekko's ongeveer 5 tot 10 jaar, terwijl grotere hagedissen zoals de leguaan tot wel 20 jaar kunnen leven.

Kunnen hagedissen hun staart afwerpen?

Ja, veel hagedissen kunnen hun staart afwerpen als verdedigingsmechanisme tegen roofdieren. Na het afwerpen van de staart, kunnen de meeste soorten hun staart ook weer laten aangroeien.

Hoe reproduceert een hagedis?

De meeste hagedissen leggen eieren, maar sommige soorten zijn levendbarend. Dit betekent dat de eieren in de moeder uitkomen en de jongen levend geboren worden.

Wat is de habitat van een hagedis?

Hagedissen worden gevonden in verschillende habitats, waaronder woestijnen, bossen, bergen en graslanden. Ze zijn over de hele wereld verspreid, met uitzondering van de poolgebieden.

Zijn hagedissen gevaarlijk voor mensen?

Hoewel sommige grotere soorten potentieel gevaarlijk kunnen zijn, vormen de meeste hagedissen geen gevaar voor mensen. Hagedissen zullen over het algemeen proberen te ontsnappen in plaats van aan te vallen. Het wordt echter altijd aangeraden om hagedissen met respect te behandelen en ze niet te hanteren, tenzij het absoluut noodzakelijk is.